"SỬ TÍCH & SỬ LUẬN"

“Từ xưa vốn đã có những chuyện nực cười như thế này rồi, chống giặc chẳng qua là để làm giá với giặc, cầu lợi danh cho mình.
​Đâu phải ai giương ngọn cờ chính nghĩa cũng đều vì chính nghĩa. Tiếc thay cho anh hùng, hào kiệt phải phù trợ những kẻ vong phụ như thế!”
(Rev. Đoàn Nhật Tân, PhD)

"QUAN CHÁNH SỨ HỒ NGẠN THẦN"

“Hồ Ngạn Thần (sách Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục viết là Hồ Nghiện Thần) đỗ Cử nhân năm Ất Dậu (1405) đời vua Hồ Hán Thương, sau được sung làm thái học sinh lí hành (tương đương với thái học sinh, tức tiến sĩ, nhưng chưa chính thức đỗ đạt gì). Ngày mười bảy tháng Ba năm Kỉ Sửu (1409) Trần Quý Khoáng được các tướng như Đặng Dung, Nguyễn Cảnh Dị, Nguyễn Súy, Nguyễn Chương... tôn lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu là Trùng Quang. Hồ Ngạn Thần nghe tin liền theo về ứng nghĩa, được Trùng Quang Đế thăng đến chức Hành Khiển.

Tháng Chín năm Tân Mão (1411) Trùng Quang Đế sai quan Hành Khiển Hồ Ngạn Thần cầm đầu sứ bộ sang nhà Minh để xin cầu phong! Đó là một việc làm ngây thơ đến độ dại dột và khó hiểu của Trùng Quang Đế. Các sử gia triều Nguyễn, tác giả của bộ Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, sau khi chép lại sự kiện này (ở Chính Biên, Quyển XII, Tờ 34) đã hạ bút phê rằng:

‘Sự thể đã đến thế mà còn thỉnh cầu gàn rỡ mãi, thật là mù quáng về thời cơ, không còn hiểu gì cả’.

Nhưng, vua nào bề tôi ấy, Chánh sứ Hồ Ngạn Thần cũng xử sự ngây thơ đến độ dại dột và khó hiểu không kém gì Trùng Quang Đế. Sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ, Quyển IX, Tờ 17a-b) chép:

‘Sai Hành khiển Hồ Ngạn Thần làm sứ giả đi cầu phong, cho quan Thẩm Hình là Bùi Nột Ngôn làm phó, mang biểu văn, phương vật và hai tượng người bằng vàng và bằng bạc thay thân mình (sang nhà Minh). Trước đó, vua đã sai Hành khiển Nguyễn Nhật Tư và Thẩm Hình Lê Ngân sang cầu phong. Vua Minh nổi giận, bắt giam rồi giết cả. Đến nay lại sai Ngạn Thần đi. (Khi bọn Ngạn Thần) đến Yên Kinh, vua Minh sai Hồ (Nguyên) Trừng giả vờ lấy ân tình cũ để hỏi thăm sức khỏe của Vua và tình hình trong nước thế nào. (Hồ) Ngạn Thần nói hết cả với Trừng. Nột Ngôn thì không chịu khuất phục. Nhà Minh giả cách cho vua làm Giao Chỉ Bố Chính Sứ, Ngạn Thần làm Tri Phủ Nghệ An. Đến khi sứ bộ về nước, Nột Ngôn tâu hết việc Ngạn Thần tiết lộ việc nước và nhận lệnh của giặc. (Vua sai) bắt Ngạn Thần giam vào ngục rồi giết đi’.”
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập IV, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---