"SỬ TÍCH & SỬ LUẬN"

“Suy cho cùng, cái tài của Hồ Tùng cũng chỉ là cái tài của bọn nô tài, chẳng phải cái tài của kẻ dũng mà lý tưởng là vị quốc vong thân.
Hồ Tùng hết sức phò tá Hồ Quý Ly mà được sủng ái đến mức được đổi họ theo “quốc tính” là họ của Hồ Quý Ly nhưng khi thất sủng thì cam tâm phản quốc,
​bán thân cho ngoại bang. Những người không có Tổ Quốc, chỉ có quyền lợi bản thân như vậy nhiều lắm, không nên để!”
(Rev. Đoàn Nhật Tân, PhD)

"VINH VÀ NHỤC CỦA HỒ TÙNG"

“Hồ Tùng tức Trần Tùng, vì trước đó, ông từng một lòng một dạ lo giúp rập Hồ Quý Ly, lại từng lập được nhiều công lao trong các cuộc giao tranh với Chiêm Thành nên ông được mang quốc tính, đổi làm họ Hồ. Ở thời ông, như thế cũng có thể gọi là vinh. Bạn đồng liêu với ông, chưa dễ mấy ai có được.

Tiếc thay, vinh chẳng lớn bằng nhục. Người ban quốc tính cho ông là Hồ Quý Ly mà người ra lệnh giải chức rồi bắt giết ông cũng là Hồ Quý Ly. Đành rằng Quý Ly vốn tính tàn bạo, nhưng xem ra trong việc cụ thể này, Quý Ly cũng có cái lí đôi phần... Sách Đại Việt Sử Kí  Toàn Thư (Bản Kỉ, Quyển VIII, Tờ 46b) chép rằng:

‘Quý Ly giết viên tướng quân cũ là Hồ Tùng. Trước đó, Tùng đã bị giải chức, bèn xin bán các đồ khí giới của nhà mình (nhưng Hồ Quý Ly) không cho, vì có ý muốn dùng lại. Sau, Tùng lén thông dâm với vợ của cố Hành Khiển Lương Nguyên Bưu (một trong số hơn ba trăm bảy mươi người bị Hỗ Quý Ly giết hại vào năm Kỉ Mão, 1399 - ND) là con gái của Trần Quý. Quý Ly tức giận nói: Bọn tài giỏi đều từ cửa nhà Tùng mà ra!

Đã vậy, Tùng cùng với người Chiêm đã đầu hàng là Chế Sơn Nô âm mưu làm phản, ngầm liên kết với người Chiêm Thành để trao đổi tin tức cho nhau. Việc bị lộ, Tùng và con gái Quý đều bị xử tử’.”
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập IV, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---