"SỬ TÍCH & SỬ LUẬN"

“Bùi Thì Hanh dùng kiến thức thiên văn của mình để gạt một loạt từ vua xuống đến dân khá dễ dàng; thế mới biết cái sức mạnh của sự mê tín.
​Dẫu vậy, muôn đời sau khi người ta đọc sử ai cũng thấy Bùi Thì Hanh rõ là một tên lưu manh. Hóa ra sự tri thức tự nó chẳng làm nên nhà trí thức được!”
(Rev. Đoàn Nhật Tân, PhD)

"BÙI THÌ HANH GẠT VUA ĐỂ ĐƯỢC THƯỞNG"

“Ngày hai mươi lăm tháng Tư năm Giáp Dần, niên hiệu Thiệu Bình thứ nhất (1434), vua Lê Thái Tông tiến hành thăng chức nhất loạt cho cả ngàn quan lại. Ngày hôm đó, quan Nội Mật gọi tên để cấp sắc liên tục từ sáng đến trưa mà vẫn chưa hết. Có lẽ vì cho rằng đây là cơ hội tốt nhất để được ban thưởng, cho nên, quan Thái sử Bùi Thì Hanh đã lập kế được hậu thưởng thêm. Chuyện này xảy ra vào ngày một tháng Năm năm Giáp Dần, đã được sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ, Quyển XI, Tờ 9a) chép lại như sau:

‘Trước đó, thái sử Bùi Thì Hanh bí mật tâu rằng, ngày mồng một tháng Năm sẽ có tinh khí con vượn đen ăn mặt trời nên sẽ có nhật thực, mà có nhật thực thì nhất định trong nước sẽ có tai biến. Nếu bắt được vượn sống đem về giết để trấn yểm thì mới mong tai qua nạn khỏi.

Quan Đại Tư đồ là Lê Sát rất tin, bèn tâu xin cho quan lại ở các trấn như Tuyên Quang, Thái Nguyên phải đốc thúc dân săn lùng vượn khắp núi rừng để đem về kinh. Bởi thế, vượn, khỉ... bị bắt, đóng cũi đưa về nườm nượp, đếm không xuể. Đến ngày ấy (tức ngày một tháng Năm - ND), vua nghỉ chầu, sai làm phép trấn yểm khắp cấm cung, bách quan chẳng ai hay biết. (Bùi) Thì Hanh chỉ nói cho quan Lễ Bộ Thị Lang là Trịnh Toàn Dương, nguyên là đạo sĩ, để Trịnh Toàn Dương cùng làm phép với mình. Xong, hai người được thưởng rất hậu’.”
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập V, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)
 

---