“SỬ TÍCH & SỬ LUẬN”

“Ngày nay mà phúc khảo các ‘quan’ của chúng ta thì chắc kết quả sẽ còn thảm thiết hơn nhiều!”
(Rev. Đoàn Nhật Tân, Ph.D.)

“THƯƠNG HẠI THAY, CHƯ VỊ SINH ĐỒ!”

Thế kỉ XVII là thế kỉ loạn li, dầu vậy, sĩ tử bốn phương cũng chẳng hề vì thế mà sao nhãng việc dùi mài kinh sử để sẵn sàng ứng thí. Tuy nhiên, thời loạn đến đó đã có bề dày lịch sử cả trăm năm, sự nhiễu nhương đã có quá đủ điều kiện để thấm khắp mọi ngóc ngách của đời sống xã hội, kể cả các trường thi, nhất là trường thi Hương. Tháng tư năm Giáp Thìn (1664), triều đình vua Lê Huyền Tông và chúa Trịnh Tạc đã buộc phải tổ chức cho một loạt sinh đồ thi lại. Chuyện này được sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ Tục Biên, Quyển XVIV, Tờ 7b) chép như sau:
"Mùa Hạ, tháng Tư, sai quan phó tướng, hàm thiếu phó, tước Tông Quận Công là Trịnh Hoành, cùng với quan bồi tụng, chức Lễ Bộ Tả Thị Lang, tước Phong Lộc Tử là Ngô Tuấn, ra bãi sông Nhị để phúc khảo lại sinh đồ các xứ.
Trước đó, phép thi còn rất lỏng lẻo, cho thí sinh mang sách vào trường thi. Từ năm Canh Tí (tức năm 1660- ND) đến nay, tuy đã cấm chỉ, nhưng lệnh ấy vẫn chưa được áp dụng nghiêm ngặt khiến cho kẻ đỗ đạt phần nhiều dốt nát, thậm chí, có kẻ còn nhờ người làm bài giúp, dư luận rất xôn xao.
Đến đây, triều đình sai quan phúc khảo sinh đồ đã đỗ trong ba khoa là Đinh Dậu (tức năm 1657 - ND), Canh Tí (tức năm 1660 - ND) và Quý Mão (tức năm 1663 - ND). Đề thi phúc khảo dùng một bài thơ Đường Luật, một bài ám tả chính văn kiêm đại chú trong Kinh và Truyện. Ai đỗ thì vẫn được coi là sinh đồ, ai hỏng phải ở lại học tiếp ba năm nhưng vẫn được cho miễn tạp dịch. Sau, nếu thi lại lần nữa mà vẫn không đỗ mới bắt về làm dân, chịu tạp dịch như mọi dân đinh khác. Bấy giờ, người hỏng thi (phúc khảo) tính ra cũng đến quá nửa".
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập VI, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---