“SỬ TÍCH & SỬ LUẬN”

“…Vai các quan đã nặng gánh hàng mua từ phương Bắc, còn hơi sức đâu mà gánh vác việc triều đình.
​Miệng Đài Quan đã ngậm của, nói làm sao được nữa mà nói. Rốt cuộc, hứng chịu mọi tai họa vẫn là dân mà thôi!...”
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

“LỜI TÂU CỦA QUAN THAM TRI ĐÔNG ĐẠO TRÌNH DỤC”

“Sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ, Quyển XI, Tờ 63b và Tờ 64a) chép rằng:

‘Ở biên giới miền Đông có lời ngoa truyền rằng nhà Minh sai sứ sang để khám xét biên giới. Nghe vậy, Vua liền sai quan Đông Đạo Tham Tri là Trình Dục đi dò xét thực hư để về cấp báo cho triều đình. Dục đến biên giới nhưng không hề điều tra mà chỉ tin lời đồn của người đi đường, về tâu ngay là có quan của hai ti Khâm Sai phương Bắc (tức Trung Quốc - ND) và quan Tổng Binh trấn thủ Quảng Đông đem binh mã tới rất đông. Vua sai quan Tư Khấu là Lê Khắc Phục, quan Tả Hữu Nạp Ngôn là Nguyễn Mộng Tuân, Nguyễn Văn Phú, quan Hữu Ti Thị Lang là Đào Công Soạn, Quan Trung Thừa là Hà Lật, cùng bọn Tây Đạo Tham Tri, Đồng Tri là Nguyễn Thúc Huệ, Nguyễn Lan, Bùi Cầm Hồ, Trình Dục, quan Thẩm Hình Viện Phó Sứ là Trịnh Mân, quan Nội Mật Viện Tham Tri là Lê Văn, cùng đi hội khám. Vua lại sai quan Đồng Tri của phủ Hạ Nam Sách là Lê Thiệt, đem hơn một vạn hai ngàn quân, hợp với quân của các phủ ở An Bang để phòng bị biên giới. (Vua) ban tiền cho từng người theo thứ bậc khác nhau, lại còn bắt các quan ở các lộ, trấn và huyện cùng dân phu thuộc Đông Đạo phải đóng góp đầy đủ tiền, gạo, trâu, dê, gà, vịt và rượu thịt các thứ để đợi mà khao quân. Cả miền Đông náo động.

Lúc quan quân đến biên giới, nghỉ lại cả tuần rồi cả tháng mà vẫn không dò la được tin tức gì, bèn đổ hết tiền của ra mà mua hàng của người phương Bắc, kĩu kịt mang về, nói thác là quan Khâm Sai của nhà Minh bận việc khác nên không đến. Đài Quan (cũng như quan Ngự sử, chuyên lo việc can gián - ND) là bọn Hà Lật cũng vào hùa với họ, không nói một câu nào. Triều đình cũng không ai hỏi đến tội ấy’.
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập V, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---