"SỬ TÍCH & SỬ LUẬN"

“…Tòng Giáo tuy bị mất mặt trước bá quan văn võ, nhưng, chính nhờ đó mà các quan nối chức sau Tòng Giáo
phải lo học hành sao cho xứng với chức vị của mình. Kể ra nếu vua Trần Nhân Tông bắt Tòng Giáo học hành nghiêm chỉnh thì
có lẽ hay hơn việc chỉ cho Tòng Giáo đi tặng quà cho Củng Viên…”
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

LÊ TÒNG GIÁO VÀ ĐINH CỦNG VIÊN

“Trong triều đình nhà Trần có hai cơ quan khá đặc biệt. Cơ quan thứ nhất là Hàn Lâm Viện, chuyên lo soạn thảo ý vua thành văn bản hẳn hòi. Cơ quan thứ hai là Ti Hành Khiển, chuyên nhận bản thảo của Hàn Lâm Viện để tuyên đọc cho đình thần nghe. Quan Hành Khiển muốn đọc lưu loát, cắt nghĩa rạch ròi thì phải có bản thảo trước mấy hôm để xem qua. Năm 1288, quan coi Hàn Lâm Viện là Đinh Củng Viên và quan coi Ti Hành Khiển là Lê Tòng Giáo lại có chuyện xích mích với nhau. Sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ, Quyển V, Tờ 55a và 55b) chép rằng:

‘Ngày tuyên đọc lời vua đã đến rồi mà Củng Viên vẫn cố ý không đưa bản thảo. Tòng Giáo đòi nhiều lần vẫn không được. Hôm ấy, xa giá sắp ra ngoài cung, Củng Viên mới đưa bản thảo. Tòng Giáo tuyên đọc tờ chiếu đại xá, âm nghĩa không rõ nên phải im lặng. Vua gọi Củng Viên đứng đàng sau nhắc bảo âm nghĩa, Tòng Giáo rất thẹn. Tiếng nhắc của Củng Viên to dần mà tiếng đọc của Tòng Giáo lại nhỏ đi, trong triều chỉ còn nghe tiếng của Củng Viên mà thôi. Vua về trong cung, gọi Tòng Giáo dụ bảo rằng Củng Viên là sĩ nhân, người là trung quan (tức quan hoạn - ND), sao lại bất hòa đến thế? Ngươi là lưu thủ thiên trường, dùng con rươi, quả quýt làm quà đi lại, đưa tặng lẫn nhau thì có việc gì? Từ đó, Tòng Giáo và Củng Viên giao hảo với nhau rất gắn bó’.

Về chuyện này, sử thần Ngô Sĩ Liên có một lời bàn khá dài, xin được trích một đoạn như sau: ‘Vua bảo bề tôi giao hảo với nhau là để cùng nhau làm tốt việc của nhà vua. Nhà Trần trung hậu như thế nào, kể cũng đã đủ rõ. Nhưng, lấy hoạn quan không biết chữ làm Hành khiển cũng không phải’.

Chép chuyện này vào bộ Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục (Chính Biên, Quyển 8, Tờ 10) các sử gia trong Quốc Sử Quán triều Nguyễn cũng có một lời phê rất ngắn gọn, nguyên văn như sau: ‘ông vua này có thể gọi là thiên tử hòa giải’.”
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập III, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---