“SỬ TÍCH & SỬ LUẬN”

“Thế đấy. Quốc sự xưa nay lắm khi chẳng ra sao chỉ vì những kẻ chẳng ra sao mà lại được giữ chức cao.
​Cái khó chẳng những ở chỗ thiếu người trung nghĩa mà cũng còn ở chỗ thiếu người biết nghe lời trung nghĩa.”
(Rev. Đoàn Nhật Tân, PhD)

BÙI THÌ HANH VÀ BẠCH KHUÊ BỊ BÃI CHỨC

“Ngày một tháng Năm năm Giáp Dần (1434), khi còn giữ chức Thái Sử Bùi Thì Hanh đã cả gan bịa chuyện tinh khí con vượn đen ăn Mặt Trời, khiến thiên hạ phải một phen cung đốn và cúng tế vất vả. Thế nhưng, nhờ tài luồn lọt, sau, Bùi Thì Hanh đã được thăng tới chức Môn Hạ Sảnh Hữu Ti Lang Trung, kiêm Tham Tri Tây Đạo. Nhưng, đến tháng Tám năm Mậu Thìn (1448) bị quan Giám Sát Ngự Sử là Đồng Hanh Phát hặc tội và bị bãi chức. Chuyện này được sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ, Quyển XI, Tờ 71a-b) chép lại như sau:

‘Thì Hanh tâu càn rằng đến ngày mười sáu, vào giờ Mão (tức từ 5 đến 7 giờ sáng - ND) của tháng ấy (tháng Tám - ND) sẽ có nguyệt thực. Vua ra lệnh cho hết thảy các quan đến cửa Thừa Thiên để lo cứu trăng, nhưng hôm ấy không có nguyệt thực. Quan Giám Sát Ngự Sử là Đồng Hanh Phát liền hặc tội ấy, nhưng Thì Hanh không chút tỏ vẻ lo sợ, lại còn nói riêng với người nhà rằng:

- Giỏi lắm thì cũng chỉ đến phạt tiền là cùng chứ gì. Xưa, già đời kinh nghiệm như Mai Trung Thừa mà còn chịu, không sao làm lay chuyển nổi ta, thì nay, bọn Hanh Phát mà ăn thua gì.

Hôm sau, Thì Hanh vẫn thản nhiên lên điện coi sổ sách, Hanh Phát liền tâu Vua:

- Những kẻ làm chức Ngôn Quan như thần thì mọi điều hay dở của triều đình, phép dùng người đúng sai ra sao, tất tất đều phải nói rõ. Bởi lẽ ấy mà người xưa từng nói: Lời động tới xe ngự thì thiên tử phải đổi sắc mặt, lời động tới miếu đường thì tể tướng phải nghiêm chờ xét tội. Nay, Thì Hanh đã không chịu tạ tội lại còn điềm nhiên như không; vậy là vừa coi khinh thần, vừa coi khinh phép nước. Xưa, Phó Dịch và Lý Thuần Phong của nhà Đường rất tinh thông thuật số, lại giỏi về thiên văn, người bấy giờ đều nói là cả thiên hạ không ai sánh kịp, nhưng cả hai người cũng chỉ làm đến chức Thái Sử Lệnh mà thôi. Bây giờ đây, như Thì Hanh thì tài nghệ còn thua kém bọn Thuần Phong tới ngàn lần, vậy mà được làm tới chức Môn Hạ Sảnh Hữu Ti Lang Trung, kiêm Tham Tri Tây Đạo; thật là không sao hiểu được. Ấy là chưa kể, Thì Hanh vốn có tâm địa tiểu nhân và gian tà. Thời Lê Thái Tổ, hắn dám chiết tự càn về hai chữ Thuận Thiên (niên hiệu của Lê Thái Tổ - ND). Thời Lê Thái Tông, hắn lại cậy tà thuật ngầm bàn việc sai người giết vượn lấy máu, để trấn yểm, tránh tai dị của trời. Khi bệ hạ đang có tang mà bỗng có thiên tai, Thì Hanh bịa chuyện âm dương xung khắc, dám láo lếu nói rằng, trăm sự đều bởi đang có quốc tang, tâu càn xin giảm bớt ngày tang để trừ thiên tai. Xét những việc hắn làm, tất cả đều là lừa dối. Nếu cứ vậy, thần sợ thiên hạ đời sau sẽ cười triều đình dùng bọn âm dương gia làm tham tri, bọn thầy bói làm an phủ sứ, mà việc này thì chỉ bắt đầu từ bệ hạ chứ trước kia chưa từng có bao giờ.

Vua nghe xong, lập tức bãi chức Môn Hạ Hữu Ti Lang Trung Tham Tri Tây Đạo của Bùi Thì Hanh. Quan Trung Lộ An Phủ Sứ Của Sứ Ti Quốc Oai là Bạch Khuê nghe tin ấy cũng lo sợ mà xin từ chức. Xưa, bọn thái sử Thì Hanh và thái chúc Bạch Khuê đều cậy có phép thuật, ra vào các nhà đại thần, khéo giở trò ton hót nịnh bợ, được các đại thần cho gần gũi, khen là người có tài, nhân đó, bọn Thì Hanh mới xin được cho làm chức Môn Hạ Hữu Ti Lang Trung Tham Tri Tây Đạo, và bọn Bạch Khuê mới làm chức Trung Lộ An Phủ Sứ Của Sứ Ti ở Quốc Oai. Các đại thần đứng ra bảo lãnh cho chúng nhưng, những ai là người hiền tài thì đều lấy làm xấu hổ vì phải đứng ngang hàng với chứng. Có người đề chữ ở Cầu Kênh, phía ngoài cửa Đông rằng:

Thiên địa bĩ,
Lộ. An Phủ.
Nhật nguyệt khuy
Đạo. Tham Tri.
(Trời đất vào vận hội xấu nên các lộ mới có loại an phủ sứ ấy - Ý chỉ Bạch Khuê. Mặt Trời, Mặt Trăng đều đã thiếu hết rồi hay sao mà các đạo lại có loại quan tham tri đó - Ý chỉ Bùi Thì Hanh - ND).

Châm biếm mai mỉa đến như thế đấy. Đến đây, cả Thì Hanh lẫn Bạch Khuê đều bị bãi chức, ai cũng lấy đó là vui mừng’.”
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập V, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---