“ÔN CỐ TRI TÂN…”

​
​“…Họ Lê và họ Mạc công kích nhau, rốt cuộc, chỉ có nhà Minh là thủ lợi…”
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---

​“BANG GIAO THỜI LOẠN”
 
Trong thời Nam Bắc Triều, triều Mạc (Bắc Triều) và triều Lê  (Nam Triều), tuy coi nhau là kẻ thù không đội trời chung, nhưng  cả hai đều thần phục nhà Minh và cố tìm mọi cách để được nhà Minh ban sắc phong cho mình. Hai bên biết rõ ý định cũng như mặt mạnh và mặt yếu của nhau, cho nên đã không ngần ngại tung ra các thủ đoạn để phá hoại lẫn nhau. Nói khác hơn, ngay  cả trong lĩnh vực bang giao với nhà Minh, Nam triều và Bắc triều cũng có một cuộc chiến thực sự. Một trong những đỉnh cao ác liệt  của cuộc chiến tranh này là sự kiện năm Bính Thân (1596). Sách Đại Việt Sử Kí Toàn Thư (Bản Kỉ Tục Biên, Quyển XVII, Tờ 55b và 56a) chép như sau:
 
“Bấy giờ, bọn bề tôi nhà Mạc dùng nhiều quỷ kế đề tố cáo với nhà Minh rằng:
 
- Cái gọi là nhà Lê hiện thời, thực chất chỉ là của họ Trịnh. Chúng làm việc tranh giành, dấy binh để giết bề tôi đã thần phục của thượng quốc (ý nói giết dòng dõi của họ Lê - ND) và con cháu của họ Mạc chứ chẳng phải là quân lo hưng phục nhà Lê.
 
Vì lời tố cáo ấy, nhà Minh đã nhiều lần sai sứ tới cửa ải trấn Nam Giao (tức cửa ải Mục Nam Quan ngày nay - ND), mang điệp văn sang và hẹn đến cửa ải hội khám xem thực hư thế nào.
 
Ngày hai mươi chín (tháng Giêng năm Bính Thân, 1596 - ND), vua Lê sai Hộ Bộ Thượng Thư kiêm Đông Các Đại Học Sĩ, tước Thông Quận Công là Đỗ Uông, cùng với quan Đô Ngự Sử ở Ngự Sử Đài là Nguyễn Văn Giai, đi làm quan hầu mệnh, đến cửa ải trấn Nam Giao để trao đổi điệp văn và thư từ qua lại với viên Tả Giang Binh Tuần Đạo (của nhà Minh) là Trần Đôn Lâm, lời lẽ rất khiêm nhường. Sau, (vua Lê) lại sai quan hữu tướng là Hoàng Đình Ái, mang quân đến Lạng Sơn để làm hậu ứng, sai tộc mục là hoàng huynh Lê Ngạnh, hoàng huynh Lê Lựu, cùng với Công Bộ Thị Lang là Phùng Khắc Khoan, mang ấn An Nam Đô thống sứ ti và hai tờ có in mẫu ấn bằng mực của An Nam Quốc Vương trước, một trăm cân vàng, một ngàn lạng bạc và mấy chục kì lão lên tận cửa ải trấn Nam Giao để chờ hội khám.
 
Ngày mồng một tháng Hai, quan tả giang binh tuần đạo, kiêm án sát đề hình sứ ti, phó sứ Trần Đôn Lâm gởi điệp văn, đòi Vua phải thân hành tới cửa ải trấn Nam Giao để cùng hội khám.
 
Ngày mồng năm (tháng Giêng năm Bính Thân - ND), Vua đích thân đốc suất bọn hữu tướng là Hoàng Đình Ái, thái úy là Nguyễn Hoàng và Nguyễn Hữu Liêu, thái phó là Trịnh Đỗ và tướng lĩnh cùng binh lính, tổng cộng hơn một vạn người đến cửa ải trấn Nam Giao để hẹn ngày hội khám, nhưng lúc ấy nhà Minh tìm cớ dây dưa thoái thác, chỉ đòi lấy người vàng, ấn vàng theo lệ cũ, không đến khám, thành ra quá cả kì hạn".
 
Tháng Chạp năm Bính Thân (1596), vua Lê lại sai quan hộ bộ thượng thư, kiêm Đông Các Đại Học Sĩ, tước Thông Quận Công là Đỗ Uông đi làm quan hầu mệnh, cùng đi còn có Quảng Quận công là Trịnh Vĩnh Lộc. Cũng sách trên (Tờ 58b) chép:
 
"Lúc ấy, viên thổ quan đất Long Châu của nhà Minh, vì nhận nhiều của đút lót của họ Mạc, nên cứ về hùa với họ Mạc mà thoái thác, khiến cho việc chẳng thành, trong khi đó, Tết Nguyên Đán cũng đã đến, bọn Đỗ Uông và Vĩnh Lộc đành phải về kinh".
 
Sau nhiều phen hối lộ, tốn phí không biết bao nhiêu là của cải, đến tháng Tư năm Đinh Dậu (1597), mối bang giao giữa nhà Lê với nhà Minh mới trở lại bình thường.
 
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập VI, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---