“ÔN CỐ TRI TÂN…”

​“…Chính sự rối bời, đạo lí tả tơi, ngay ở nơi chí tôn của thiên hạ, trăm quan thích hùa theo kẻ mạnh nhưng lại hay nói chuyện đức hạnh, ấy là bởi vì ở đời, người thiếu cái gì thì hay nói mãi về cái ấy mà thôi…”
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---

“LỜI TÂU CỦA QUẦN THẦN THÁNG CHÍN NĂM MẬU  NGỌ (1618)”
 
Bấy giờ là thời trị vì của vua Lê Kính Tông và chúa Trịnh Tráng. Sử cũ vẫn thường chép lại một số lời tâu bày của quần thần. Lời thiết thực, ý viễn vông, được nghe theo hay bị dửng dưng gác bỏ... đại để đều gồm đủ cả. Trong nhiều lời tâu bày đó, có lời tâu bày dâng lên vua Lê Kính Tông vào tháng Chín năm Mậu Ngọ (1618), được sách Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục (Chính Biên, Quyển XXXI, Tờ 16) ghi lại như sau:
 
"Bầu trời ở phương Đông Nam có sắc trắng, đứng thẳng, dáng tựa như cái búa lớn, thường xuất hiện vào khoảng canh năm, kéo dài tới hơn một tháng mới dứt. Quần thần nhân đó dâng lời tâu rằng:
 
- Việc quan hệ giữa trời và người thật là đáng sợ lắm. Tháng Chín năm nay, cứ đến khoảng canh năm là lại có sắc trắng xuất hiện ở phương Đông Nam, hai đầu nhọn hoắt, ai trông thấy cũng phải kinh sợ. Đã thế lại còn có điềm mưa vàng như đất, mưa gạo đen như than và sấm vang trái mùa nữa. Sở dĩ có tai biến ấy, có lẽ vì trong triều đình có việc vô đạo đức, bên ngoài triều đình thì có việc không đúng với chính lệnh, giềng mối suy tàn, phép nước không chấn chỉnh, quan lại hà khắc và nhũng nhiễu, khiến cho ngôi sao tượng trưng lòng dân bị đao động, rồi việc làm của người phần lớn là trái với hòa khí mà ra nông nỗi ấy chăng? Chúng tôi kính xét sách Chu Thư thì thấy có câu: "Vương tỉnh duy tuế, khanh sĩ duy nguyệt, thứ dân duy tinh" (đây là câu trong thiên Hồng Phạm của sách Thượng Thư, dẫn lời của Cơ Tử tâu với vua Chu Vũ Vương, ý nói: Nhà vua có chức phận phải quán xuyến hết tất cả mọi việc trong nước, cũng như một năm phải gồm đủ cả bốn mùa; khanh sĩ thì mỗi người trông coi một việc, cũng mười hai tháng khác nhau trong một năm mà mỗi người chỉ là một tháng; thứ dân trong thiên hạ cũng tương tự như các vì sao, có sao thích gió, có sao thích mưa, không ai giống ai cả - ND). Câu này ý nói: Việc làm hay dở của người đều có điềm lành điềm gở tương ứng hiện ra, người phải biết theo đó mà xử sự cho phải. Nay tai biến xảy ra luôn luôn, ý trời cao răn bảo đã rõ, do vậy, cần phải siêng năng kính sợ. Xin bệ hạ hãy nhân tai biến mà lo sửa đức, nghiêm khắc với bản thân, ăn chay lập đàn thành khẩn cầu trời, mong lòng trời cảm động mà ban điềm lành, những ngôi sao tai dị sẽ theo độ số mà lui, hòa khí lại hiện ra như cũ. Nhà vua (xem xong), đem tờ tâu ấy cất vào cung".
 
Chép đến đây, các tác giả của sách Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục đã hạ hút viết lời phê như sau:
 
"Việc cần kíp nhất lúc này, không gì hơn việc làm sao cho danh phận vua tôi rõ ràng và đúng mức, thế mà bầy tôi chi nói lời viển vông cốt chỉ để gọi là có nói, thật đáng khinh khi và đáng chê cười".
 
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập VI, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---