“ÔN CỐ TRI TÂN…”

​“Không cần phải chê Đặng Đình Quỳnh; chỉ e rằng ngày nay tướng xôi thịt như thế cũng không hiếm! (Mấy mươi năm trước cũng đã thấy, cũng đã xót lắm rồi…)”
(Rev. Đoàn Nhật Tân, Ph.D.)

---

“BUỒN THAY,  TỔNG BINH ĐẶNG ĐÌNH QUỲNH!”
 
Trong vô số những cuộc khởi nghĩa nông dân của thế kỉ thứ XVIII, có cuộc khởi nghĩa khá lớn ở Hà Tây do thủ lĩnh Tương lãnh đạo, rất tiếc là hiện vẫn chưa rõ họ của thủ lĩnh Tương. Năm Giáp Tí (1744), chúa Trịnh Doanh quyết chí đàn áp cho bằng được lực lượng của thủ lĩnh Tương. Công việc khó khăn này được giao cho con rể của Trịnh Doanh là quan Tổng binh Đặng Đình Quỳnh và quan Hiệu Thư là Phạm Gia Ninh (đỗ Tiến Sĩ khoa Tân Hợi, 1731 - ND). Mùa Đông năm 1744, đại quân của triều đình do Đặng Đình Quỳnh và Phạm Gia Ninh chỉ huy đã ồ ạt tiến về đất Hà Tây. Và tại đây, thiên hạ đã được chứng kiến một tấn bi hài kịch hiếm có trên đời. Sách Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục (Chính Biên, Quyển 40, Tờ 7 và 8) viết:

“Từ lâu, tên Tương đã chiếm được xã Vĩnh Đồng, huyện Mỹ Lương (Hà Tây - ND) và thường cho quân ẩn hiện ở giữa vùng tiếp giáp của hai huyện Yên Sơn - Thạch Thất (Hà Tây - ND), nhưng triều đình chưa để ý đến. Tới đây, chúa Trịnh Doanh sai quan Tổng binh Đồng Tri là Đặng Đình Quỳnh giữ chức Thống Lãnh, sai quan Hiệu Thư là Phạm Gia Ninh giữ chức Tán Lí, cùng đem quân đi đánh. (Đặng) Đình Quỳnh vốn chỉ là kẻ ăn trắng mặc trơn, chẳng biết cơ mưu gì của con nhà tướng, nhưng vì lấy Quận Chúa mà bỗng được giàu sang. Khi phụng mạng đem quân đi đánh giặc, (Đặng Đình) Quỳnh dắt cả Quận Chúa và tì thiếp đi theo. Hắn đóng quân ở xã Sơn Lộ, huyện Yên Sơn (Hà Tây - ND), dùng chợ làm đồn, không hề sắp đặt điếm canh phòng bị gì cả. (Phạm) Gia Ninh cũng vào trú đóng trong nhà dân. Khi nghe tin giặc kéo đến ở Tiên Lữ (tên xã, cũng thuộc Hà Tây - ND), Phạm Gia Ninh vội kéo đến chỗ của (Đặng) Đình Quỳnh, thì... Quỳnh đã đem Quận Chúa và tì thiếp chạy trốn từ trước rồi. Giặc ập đến bao vây, (Phạm) Gia Ninh bị bắt và bị giết. Trịnh Doanh liền sai quan Đại Tư Đồ là Doãn Trung Công Trịnh Đạc làm Thống Lãnh để đi đánh, (thủ lĩnh) Tương liền bỏ trốn.

Về việc này, vì (Đặng) Đình Quỳnh là chồng của Quận Chúa, nên khi luận tội, triều đình chỉ bãi chức của (Đặng Đình Quỳnh) mà thôi. Binh sĩ và tướng tá thấy vậy, không ai là không bực".
​
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập VII, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---