“ÔN CỐ TRI TÂN…”

​“…Vua Lê Hiển Tông triệu vào mà Nguyễn Huệ không vào, thế là chí phải. Từ lâu, triều đình vua Lê - chúa Trịnh chẳng ai tin ai, họ sẵn sàng vu oan giá họa, sẵn sàng đẩy người vào chỗ chết, nghĩa là điên đảo lắm thay. Chí cốt với nhau mà còn không tin nhau, bảo họ tin người từ phương xa mới tới như Nguyễn Huệ làm sao được? Không vào cung vua nhưng vẫn quan tâm sâu sắc đến công việc của triều đình, ấy cũng bởi Nguyễn Huệ là... Nguyễn Huệ, có đấng anh hùng hào kiệt nào lại dửng dưng trước thế cuộc đâu…”
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”)

---

“NGỌC HÂN CÔNG CHÚA BỊ TRÁCH CỨ”
 
Ngày 17 tháng Bảy năm Bính Ngọ (1786), vua Lê Hiển Tông qua đời, hưởng thọ 70 tuổi (tính theo tuổi ta). Hôm đó, vừa đúng được hai ngày, kể từ khi làm lễ đại triều, nhận lễ tôn phò của Nguyễn Huệ. Vua Lê Hiển Tông lâm bệnh đã lâu, cho nên, việc Nhà vua qua đời cũng chẳng có gì bất ngờ đối với triều đình, tuy nhiên, việc tôn lập vua mới lên nối ngôi, xem ra cũng chẳng phải là thuận buồm xuôi gió gì. Và, trong chỗ không ngờ, Ngọc Hân Công chúa đã bị các vị hoàng thân trách cứ khá nặng lời, sách Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục (Chính Biên, Quyển 46, Tờ 25 và 26) viết:
 
“Trước đó, khi Nhà vua còn đang bệnh, (Nguyễn) Văn Huệ xin được lấy ngày rằm tháng Bảy (năm Bính Ngọ, 1786 - ND) làm ngày thiết lễ đại triều, mời vua ra ngự ở chính điện để nhận lễ chầu mừng về việc thống nhất. Nhà vua đã gượng ra coi chầu. Hôm sau, bệnh của nhà vua trở nên nguy kịch, nhà vua bèn sai triệu (Nguyễn) Văn Huệ. (Nguyễn) Văn Huệ nói:
 
- Nay mai tôi sẽ về Nam, cho nên, không dám tham dự vào việc nước. Vả lại trong khoảng giao thời giữa vua trước với vua sau, (nếu tôi có mặt) e người đời sẽ dị nghị.
 
Nói rồi, bèn từ chối không vào chầu vua. Ngày 17 là ngày Mậu Ngọ, vua mất ở điện Văn Thọ sau 47 năm ở ngôi, hưởng thọ 70 tuổi. Vua là người nhân từ, trầm tĩnh. Về già, bị Trịnh Sâm ức chế cũng im lặng nín nhịn, nay được Tây Sơn tôn phò, tuy bề ngoài Vua có vẻ vui mừng nhưng trong lòng vẫn lấy làm lo. Khi bệnh đã nguy kịch, vua cho triệu Hoàng Thái Tôn (tức Thái Tử Lê Duy Khiêm, cháu nội của Lê Hiển Tông - ND) đến và nói rằng:
 
- Chỉ trong sớm tối là ta sẽ trút bỏ gánh nặng này thôi, bây giờ, lo lắng việc nước chỉ có mình cháu, cháu phải đảm đương lấy.
 
(Hoàng) Thái Tôn vừa lạy vừa khóc xin nhận cố mệnh. Nhà vua nói tiếp:
 
- Binh lính xứ người (chỉ quân Tây Sơn – ND) còn đóng ở đây mà việc truyền ngôi là việc trọng đại, cần phải thương lượng, bàn bạc trước với Nguyên Soái (chỉ Nguyễn Huệ - ND), chớ nên tự ý làm tắt.
 
Nhà vua nói xong thì mất. (Nguyễn) Văn Huệ hỏi Ngọc Hân Công chúa về tư chất của các Hoàng Tử. Ngọc Hân Công chúa rất khen (Lê) Duy Cận, cho là người tốt. (Nguyễn) Văn Huệ nhân đó muốn bàn lại việc chọn người nối ngôi, khiến cho triều đình rất lo sợ nhưng không biết nên làm thế nào. Các hoàng thân thì trách móc Ngọc Hân Công chúa vì cho là Ngọc Hân Công chúa đã làm hại đến mưu kế lớn của xã tắc. Ngọc Hân Công chúa sợ, về xin với (Nguyễn) Văn Huệ và (Nguyễn) Văn Huệ bằng lòng. Triều đình bèn phò (Hoàng) Thái Tôn lên ngôi Hoàng Đế, đổi tên là (Lê) Duy Kỳ, lấy năm sau (năm Đinh Mùi, 1787 - ND) làm năm Chiêu Thống thứ nhất".
 
(Nguyễn Khắc Thuần, “Việt Sử Giai Thoại”, Tập VII, Nhà Xuất Bản Giáo Dục, 2003)

---